Wiedza seksualna.
Wiedza to system informacji zakodowany w strukturach pamięci długotrwałej, za których pomocą poznawczo odwzorowujemy świat (Ledzińska, 2000). Można wyróżnić trzy rodzaje wiedzy: wiedzę deklaratywną, wiedzę proceduralną i metawiedzę. Według J. Andersona (Ledzińska, 2000), należy różnicować między wiedzą deklaratywną i proceduralną. Wiedza deklaratywna, zwana „wiedzą, że”, odnosi się do rzeczy i zdarzeń oraz do relacji istniejących między nimi. Ten rodzaj wiedzy dostarcza danych potrzebnych do wykonania czynności oraz umożliwia zrozumienie warunków ich realizacji. Wiedza deklaratywna, zwana też wiedzą faktualną, jest łatwo dostępna, zwykle łatwo werbalizowana i względnie łatwa do modyfikacji, zarazem jednak przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli. Decyduje między innymi o erudycji jednostki. W odniesieniu do obrazu własnej osoby będzie to przykładowo wiedza na temat własnych uzdolnień i umiejętności, pamięć ważniejszych epizodów z przeszłości, i tym podobne. Wiedza proceduralna, określana mianem „wiedzy, jak”, obejmuje znajomość sposobów działania i umiejętności. Jest to wiedza zawarta w samych procedurach przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem. W przeciwieństwie do poprzedniej wiedza ta jest zasadniczo niewerbalizowana i trudna do modyfikacji. Zarazem dzięki jej użyciu informacje są przetwarzane bardzo szybko. Przykładów wiedzy proceduralnej dostarczają między innymi mechanizmy obronne osobowości oraz skrypty zachowań interpersonalnych. Wiedza metapoznawcza jest rezultatem refleksji nad wymienionymi wcześniej rodzajami wiedzy oraz nad samym sobą. Tu też zlokalizowane są przekonania i sądy o sobie jako jednostce uczącej się.
Wiedza powstaje drogą formalnego kształcenia lub efekcie uogólniania własnych doświadczeń życiowych. Poznawanie struktury i prawidłowości określonego obszaru rzeczywistości (w tym przypadku seksualności), określane jest przez J. Andersona jako uczenie się indukcyjne (inductive learning). Proces uczenia indukcyjnego zachodzi wszędzie tam, gdzie furmułowane wnioski wykraczają poza bezpośrednie doświadczenie. Uczenie indukcyjne przyjmuje jedną z trzech postaci: tworzenia się pojęć, wnioskowania przyczynowo-skutkowego oraz opanowywania języka (Ledzińska, 2000). Wiedza, tego typu, choć zobiektywizowana i sprawdzalna, ma zawsze charakter subiektywny, gdyż wynika ze specyficzności jednostkowego doświadczenia. Zróżnicowanie indywidualne dotyczy zasobu wiedzy, jej zawartości, sposobu i poziomu jej zorganizowania. Dlatego poziom wiedzy na temat różnych obszarów życia seksualnego z naturalnych przyczyn procesów uczenia się i organizowania neuropsychologicznego informacji, zawsze nabiera charakteru subiektywnej interpretacji i osobistej strategii wykorzystywania wiedzy seksualnej. Indywidualny jest także stopień uświadomienia wiedzy. Zazwyczaj jednostka wie więcej, niż jest w stanie wyrazić to słowami. W tym aspekcie mówi się o wiedzy ukrytej (tacit knowledge). Wydaje się, że wiedza ukryta jest szczególnie reprezentowana w obszarze seksualnym, gdyż społeczne mechanizmy regulacyjne w dużym stopniu reglamentują dostęp do miejsc oraz okazji, gdzie osoba może swobodnie wypowiadać się na tematy dotyczące seksu i bez ograniczeń zdobywać wiedzę seksuologiczną.
Wiedza seksualna jest elementem zarówno wiedzy deklaratywnej, proceduralnej, jak i metawiedzy. Osoba, aby móc funkcjonować sprawnie w społeczeństwie i między innymi realizować zadania rozwojowe, wynikające z przynależności do określonej grupy (na przykład młodych dorosłych), musi nabyć a następnie operować pewnym zasobem pojęć seksualnych. Inaczej mówiąc, jest konieczne posiadanie przynajmniej pewnego minimum wiedzy deklaratywnej seksualnej, aby w ogóle móc nawiązywać relacje interpersonalne. Prostym przykładem jest tu chociażby wiedza na temat typowych miejsc, gdzie można spotkać osoby zainteresowane nawiązaniem relacji psychoseksualnej (kawiarnie, puby, imprezy okolicznościowe, dyskoteki, koncerty, i tak dalej). Wiedza seksualna jest także elementem wiedzy proceduralnej, a więc pewnych umiejętności w nawiązywaniu, rozwijaniu i podtrzymywaniu kontaktu o charakterze seksualnym. Trzymając się ostatniego przykładu, można powiedzieć, że na zabawie dyskotekowej istnieje duża szansa poznania osoby przeciwnej płci, chętnej do rozwijania relacji psychoseksualnej (wiedza deklaratywna), ale konieczne jest posiadanie wiedzy proceduralnej, która pozwala uśmiechać się, nawiązywać kontakt wzrokowy, poruszać się, rozmawiając modulować tembr głosu i robić dziesiątki innych czynności w taki, specyficzny sposób, aby partner interakcji odebrał komunikat o zainteresowaniu seksualnym jego osobą. Metawiedza również może zawierać w sobie element seksualny, gdyż człowiek z reguły jest zdolny do autorefleksji na swój temat w kontekście uczenia się – nabywania wiedzy seksualnej. Wiedza jest składnikiem doświadczenia człowieka, i może być uzyskiwana zarówno dzięki werbalnym, jak i niewerbalnym sposobom komunikowania się. Mówiąc o wiedzy seksualnej najczęściej bierze się pod uwagę te rodzaje informacji, które jednostka zdobywa poprzez czytanie literatury przedmiotu i wyschłuchiwanie wypowiedzi innych osób. Istnieją jednak powszechnie wykorzystywane, inne sposoby zdobywania wiedzy seksualnej. Jest to obserwowanie zachowań seksualnych innych ludzi oraz werbalizowana lub niewerbalizowana introspekcja (ewentualnie retrospekcja) własnych reakcji seksualnych.
Analizując poziom wiedzy seksualnej w przedstawionych badaniach skupiono się na wiedzy z zakresu seksuologii klinicznej. Wiedza seksualna w niniejszej pracy jest analizowana jako element wiedzy deklaratywnej, i dotyczy posiadanych pojęć z zakresu seksualności. Pominięto w badaniach aspekt wiedzy proceduralnej, gdyż nie dotyczył bezpośrednio tematu i przedmiotu badań. W tym miejscu należy zdefiniować pojęcie seksualnej wiedzy deklaratywnej. Otóż opierając się na analizie wiedzy seksualnej M. Kozakiewicza (Kozakiewicz, 1984), można powiedzieć, że wiedza deklaratywna seksualna to znajomość przede wszystkim:
– anatomii i fizjologii układu płciowego żeńskiego i męskiego,
– anatomicznej i fizjologicznej strony prokreacji człowieka,
– antykoncepcji i planowania rodziny,
– prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju psychoseksualnego,
– psychologicznych mechanizmów intrapsychicznych dotyczących identyfikacji i tożsamości płciowej,
– psychologicznych mechanizmów interakcyjnych w układzie diady,
– psychologicznych mechanizmów interakcyjnych w układzie społecznym,
– socjologicznych zjawisk w społeczeństwie dotyczących seksualności,
– form prawidłowej i nieprawidłowej ekspresji i zachowań seksualnych,
– zasad i norm społecznych regulujących aktywność seksualną jednostek,
– wartości moralnych w aspekcie seksualności ludzkiej.
Jedną z dróg nabywania wiedzy seksualnej jest proces wychowania i uświadomienia seksualnego. Wychowanie seksualne jest procesem, podczas którego przygotowuje się jednostkę do umiejętnego pełnienia wielu ról społecznych w dorosłym życiu. Wychowanie seksualne jest ta częścią procesu wychowania, która specjalizuje się w przygotowaniu jednostek do pełnienia ról partnerskich w zakresie aktywności seksualnej, ról małżeńskich i rodzinnych (Kozakiewicz, 1985). Wychowanie seksualne stanowi integralną część kształtowania osobowości, formowania dojrzałej postawy wobec życia, jej celu, sensu i określenia hierarchii wartości. Wychowanie seksualne łączy się w integralną całość z uświadomieniem seksualnym, które określa się jako dostarczanie pewnego zasobu wiedzy, niezbędnej do prawidłowych zachowań seksualnych (Obuchowska, Jaczewski, 1992). Wiedza ta obejmuje wybrane działy z zakresu biologii człowieka, ginekologii, położnictwa, pedagogiki, psychologii, psychiatrii, seksuologii, socjologii i prawa. Uświadomienie jest procesem, w trakcie którego następuje przekaz racjonalnej wiedzy na temat płciowości człowieka w różnych aspektach funkcjonowania seksualnego. Uświadomienie jest prezentowaniem informacji z różnych dziedzin wybranym grupom osób (głównie dzieciom i młodzieży) w celu uzyskania określonych efektów dydaktycznych. Należy więc powiedzieć, że wychowanie i uświadomienie seksualne są powiązanymi częściami pedagogiki seksualnej, z tym, że wychowanie jest pojęciem znacznie szerszym, związanym z kształtowaniem właściwych przekonań, ocen i postaw wobec życia seksualnego, natomiast uświadomienie opiera się głównie na przekazie informacji (Kozakiewicz, 1985).
Cele i zadania wychowania seksualnego najczęściej ogniskują się wokół następujących obszarów (Lew-Starowicz, Szczerba, 1995):
– przygotowania do życia małżeńskiego i rodzinnego,
– osiągania integracji i wszechstronnego rozwoju osobowości,
– formowania świadomości płciowej,
– formowania samoopanowania seksualnego,
– uświadomienia seksualnego,
– formowania systemu wartości seksualnych,
– promocji zdrowia seksualnego według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia.
Dariusz Skowroński © wszelkie prawa zastrzeżone
Zgodnie z prawami własności intelektualnej autor udziela zgody na cytowanie pod warunkiem pełnej adnotacji o źródle.