Behawiorystyczna teoria motywacji.
Koncepcja behawiorystyczna jest empirycznie sprawdzalna. Siłę motywacji, jej ukierunkowanie ocenia się post hoc, to znaczy, po liczbie prób, po wielkości włożonego wysiłku, po rodzaju uzyskanych wzmocnień, i tym podobne (Łukaszewski, 2000). W tym ujęciu motywacji najważniejsze są następujące pojęcia: popęd, pobudka i wzmocnienie. Popęd jest rozumiany jako wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub jako siła oddziaływania czynnika negatywnego. Może to być liczba godzin bez pokarmu, czas deprywacji seksualnej albo wielkość przeszkody pokonywanej w celu uniknięcia wstrząsu elektrycznego. Są to mierzalne wskaźniki istnienia i wielkości popędu. Działanie popędu polega na uruchamianiu i zwiększaniu przykrego napięcia, a często także na uruchomieniu czynności eksploracyjnych. Popęd jest to więc mniej lub bardziej specyficzny niepokój pojawiający się w organizmie i uruchamiający czynności ukierunkowane na usunięcie tego niepokoju. Oprócz popędu do wystąpienia zachowania niezbędny jest czynnik mogący zredukować popęd. Konieczna jest pobudka, zwana także przynętą. Pobudka to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu.
W przypadku popędu seksualnego jest to partner. Nie każdy obiekt jest w tym samym stopniu pobudką. Jeden partner lepiej, a inny gorzej redukuje napięcie seksualne. Pobudka ma dwoisty charakter: w pewnych warunkach zastępuje lub uruchamia popęd i zarazem może być czynnikiem redukującym popęd, a w innych warunkach przynęta zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania, które wywołała. Zatem niekiedy pobudka uruchamia popęd, a niekiedy popęd „stwarza” pobudkę.
Podstawowym pojęciem w behawiorystycznej teorii motywacji jest wzmocnienie. Wzmocnienie to każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (pobudki lub/i popędu). Wielkość wzmocnienia, odstęp czasowy między reakcją a wzmocnieniem, częstość wzmocnień oraz ich regularność decydują o prawdopodobieństwie wykonania reakcji. Brak oczekiwanego wzmocnienia pozytywnego spełnia funkcję kary, a brak oczekiwanego wzmocnienia negatywnego spełnia funkcję nagrody. Można przytoczyć pewne szczegółowe zależności między wzmocnieniami a gotowością do wykonywania pewnych zachowań. Gotowość ta rośnie wraz z:
1. wielkością nagrody (wielkością zredukowanego napięcia),
2. częstością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę ponawiania nagrody jej wartość wzmacniająca stopniowo maleje,
3. regularnością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę przedłużania się serii regularnych nagród wartość wzmacniająca kolejnych nagród jest coraz mniejsza.
Poniżej przedstawiono teorię motywacji w ujęciu behawiorystycznym C. Hulla (Hull, 1952). Motywacja wiązana tu jest z walką o byt. Do przeżycia niezbędne są pewne obiekty oraz pewne umiejętności zdobywania tych obiektów. Deficyt obiektów pozytywnych lub nadmiar obiektów negatywnych, ważnych z punktu widzenia przetrwania, uruchamia popęd. Popędy uruchamiają zachowania, te zaś w konsekwencji przynoszą lub nie przynoszą wzmocnienia. Każda forma deprywacji lub zagrożenia powoduje powstanie ogólnego popędu, mającego decydujące znaczenie w uruchamianiu zachowania. Drugim czynnikiem kształtującym zachowanie w danej sytuacji jest wykonanie, umiejętność redukowania popędu, co w istocie jest oznaczeniem nawyku. Opisując motywację danego zachowania, określaną jako tak zwany potencjał pobudzeniowy, można stworzyć formułę w postaci wzoru:
SER = SHR x D
Ze wzoru wynika, że wystąpienie zachowania jest iloczynową funkcją nawyku (H) i popędu (D), gdzie SHR oznacza umiejętność redukowania nawyku. Gdy brak nawyku i/lub brak jest popędu, zachowanie nie wystąpi. Pojawi się natomiast, gdy obie wartości będą większe od zera, i będzie tym intensywniejsze, im większą wartość przybiorą oba czynniki.
Podsumowując behawioralne mechanizmy motywacyjne można stwierdzić, że szkoła ta upatruje motywacji w popędach, w przynętach i we wzmocnieniach. Popęd, albo pobudka uruchamia zachowanie, a wzmocnienie je kończy. Jeżeli wzmocnienie jest pozytywne, powoduje wzrost tendencji do powtórzenia nagrodzonego zachowania.

Dariusz Skowroński © wszelkie prawa zastrzeżone
Zgodnie z prawami własności intelektualnej autor udziela zgody na cytowanie w celach edukacyjnych pod warunkiem pełnej adnotacji o źródle. Natomiast kopiowanie wypowiedzi, w tym przesyłanie całości lub jej fragmentów dalej i rozpowszechnianie w formie papierowej lub elektronicznej, bez wcześniejszej zgody autora zabronione