Pojęcie i charakterystyka preferencji seksualnych.
Analizując literaturę przedmiotu można dojść do wniosku, że aczkolwiek pojawia się w niej termin „preferencje seksualne”, to jednak trudno znaleźć wyczerpujące i zadowalające przybliżenie tego pojęcia. Najogólniej używa się je w miejscu opisu takich zjawisk, jak reaktywność seksualna, orientacja seksualna, psychospołeczne aspekty zachowań seksualnych, zagadnienia normy i patologii seksualnej. I tak na przykład E. Mahoney (Mahoney, 1983) terminu preferencja używa w dwojakim znaczeniu. Po pierwsze, preferencja to inaczej orientacja seksualna, a więc skłonność do kontaktów heteroseksualnych, biseksualnych lub homoseksualnych. Tu preferencja polega na wyborze pożądanego partnera pod względem posiadanej przez niego płci. Po drugie, preferencja oznacza najbardziej pożądane cechy partnera seksualnego, takie jak charakterystyka wyglądu zewnętrznego, posiadanie określonych atrybutów, cechy zachowania i tym podobne, które mają dominujący wpływ na pojawienie się podniecenia seksualnego. W tym drugim wypadku należy mówić o wyborze partnera ze względu na posiadane przez niego cechy, odbierane przez danego osobnika jako podniety seksualne. U K. Imielińskiego (Imieliński, 1990) pojęcie preferencji pojawia się najczęściej przy poruszaniu zagadnień dotyczących normy i patologii seksualnej, i oznacza bodźce i zachowania, które są upragnione przez osobę do optymalnego przebiegu cyklu reakcji seksualnych. Jednocześnie mówi się tu o prawidłowych i nieprawidłowych preferencjach. K. Imieliński używa także pojęcia preferencji w uzasadnieniu wielorakości indywidualnych sposobów uzyskiwania rozkoszy seksualnej, przy czym sposoby te są nie tylko różne w sensie objawowym, lecz składa się na nie wiele czynników przyczynowych, nie zawsze uświadamianych sobie przez człowieka. To ujęcie akcentuje zatem wewnętrzny charakter preferencji i zbliża je do procesów motywacyjnych. J. Godlewski mówi o preferencji seksualnej jako uwarunkowanych reakcjach na pewien typ partnera lub sytuacji (Godlewski, 1985). Autor ten podkreśla, że preferencja jest formowana zarówno genetycznie, jak i biograficznie. Oznacza to, że pewne reakcje seksualne są uwarunkowane procesem filogenezy, wspólne dla wszystkich przedstawicieli danego gatunku, a także indywidualnym rozwojem prenatalnym związanym z czynnościami ośrodkowego układu nerwowego. Element biograficzny dotyczy procesów uczenia się poprzez między innymi zjawisko imprintingu, warunkowanie klasyczne i instrumentalne i procesy modelowania społecznego. Z. Lew-Starowicz opisując rodzaje i zaburzenia preferencji seksualnych (Lew-Starowicz, 1988b; 2000a, 2000b), używa tego pojęcia w kontekście takich terminów jak parafilie, dewiacje, zboczenia płciowe i perwersje seksualne, co zbliża tego autora do pojęcia preferencji w kontekście normy i patologii seksualnej. W tym ujęciu preferencja seksualna może być prawidłowa, mieszcząca się w normie, lub zaburzona, i wtedy wkracza się w obszar parafilii. W innym miejscu Z. Lew-Starowoicz (Lew-Starowicz, 2000c), preferencje seksualne określa krótko jako skłonności i upodobania seksualne. Można tu rozumieć preferencję jako indywidualną charakterystykę pobudzenia seksualnego na najbardziej pożądany i poszukiwany bodziec erotyczny. Osoba wtedy odczuwa powtarzający się, nasilony popęd i ma wyobrażenia seksualne dotyczące określonych bodźców, cech osób, działań, czy przedmiotów, które wchodzą w zakres indywidualnego szyfru seksualnego. D. Buss (Buss, 2001), analizując kobiece i męskie strategie doboru stałego partnera, wskazuje na to, że preferencje seksualne są ważnym elementem decydującym o sukcesie bytowym i reprodukcyjnym osobników. Preferencja seksualna jest przedkładaniem jednego potencjalnego partnera nad innego, ze względu na posiadanie pewnych, określonych cech. D. Buss twierdzi, że preferencje są mechanizmami psychicznym, ukształtowanymi w wyniku ewolucji, gdzie poprzez dobór naturalny powstawała presja ewolucyjna, faworyzująca pewne cechy, których posiadanie przez osobnika zwiększało szansę na wydanie zdrowego potomstwa i zapewnienia mu opieki, co owocowało przedłużeniem życia gatunku, oraz w tym samym procesie presja ewolucyjna deprecjonowała inne cechy, których posiadanie nie dawało szansy na sukces reprodukcyjny. K. Darwin opisał dwa rodzaje doboru seksualnego: intraseksualny, kiedy osobniki męskie walczą o dostęp do osobnika żeńskiego, i interseksualny, kiedy cechy jednej płci zwiększają prawdopodobieństwo bycia zaakceptowanym lub wybranym na partnera przez osobnika drugiej płci (Bancroft, 1999). Te dwa rodzaje selekcji mogą się łączyć, kiedy na przykład kobietę pociąga najbardziej ten mężczyzna, który dominuje w rywalizacji. Bez względu na preferencje seksualne, które wpływają na proces doboru partnera, inwestowanie w rodzicielstwo jest różne u obu płci. Nie ma biologicznych ograniczeń liczby potomstwa, które może spłodzić mężczyzna, natomiast w przypadku kobiet występują wyraźnie takie ograniczenia, niezależnie od tego, czy ma ona jednego, czy kilku partnerów seksualnych w ciągu życia. Ta rozbieżność w wymaganej ilości zainwestowania energii w rodzicielstwo, przyczyniła się do rozwinięcia różnic między płciami, w tym ukształtowania odmiennych preferencji seksualnych. Ewolucja musiała tak sterować doborem naturalnym, aby u przedstawicieli obu płci, wytworzyły się preferencje komplementarne, co powodowało silną potrzebę psychiczną do tworzenia par i wzajemnego „obdarowywania się” cechami pożądanymi. Preferencje zatem utrwalały więź psychiczną i pobudzały do aktywności nastawionej na współpracę w kierunku maksymalizowania szansy na prawidłową prokreację i wychowanie dzieci. D. Buss analizuje odrębnie preferencje kobiece i męskie, czyli upodobanie kobiet do odpowiednich cech męskich i odwrotnie. Kobiece preferencje seksualne w wyborze partnera dotyczą jego zasobów materialnych, dobrych perspektyw finansowych, wysokiej pozycji społecznej, starszego wieku, ambicji i pracowitości, stałości i odpowiedzialności, siły fizycznej, dobrego zdrowia, miłości oraz gotowości do inwestowania w dzieci. Męskie preferencje seksualne w wyborze partnerki dotyczą natomiast takich cech kobiecych jak: młody wiek, uroda, krągłość sylwetki i stosunek obwodu talii do obwodu bioder oraz wierność. Wszystkie te cechy zarówno u mężczyzn, jak i kobiet służą celom obopólnie korzystnym. Mężczyzna posiadający zasoby materialne gwarantuje podstawy przetrwania potomstwu, wysoka pozycja społeczna daje władzę i uprzywilejowanie w społecznej dystrybucji dóbr, starszy wiek pozwala sugerować to, że mężczyzna zdobył doświadczenie i miał odpowiedni czas na zdobycie i nagromadzenie dóbr, ambicja i pracowitość pozwalają myśleć o bezpiecznej przyszłości i dalszemu podtrzymaniu dostępu do dóbr, stałość i odpowiedzialność chronią przed gwałtownymi zmianami decyzji, przede wszystkim porzuceniem partnerki, i odcięciem jej od źródła zasobów, siła fizyczna to szansa na bezpośrednią ochronę w sytuacji zagrożenia i agresji ze strony innych osobników, dobre zdrowie pozwala myśleć, że mężczyzna spłodzi zdrowe dzieci oraz dożyje czasu, kiedy potomstwo osiągnie niezależność, miłość przywiązuje do jednej partnerki i pozwala utrzymywać przez dłuższy czas więź psychiczną, czyli zapewnia zaspokajanie potrzeb, a gotowość do inwestowania w dzieci jest gwarancją utrzymania ich przy życiu i wychowania aż do wieku niezależności. Dla mężczyzny natomiast młody wiek kobiety gwarantuje wartość rozrodczą, uroda jest wskaźnikiem zdrowia (pełne wargi, czysta i gładka skóra, żywe oczy, błyszczące włosy, elastyczność mięśni i odpowiedni rozkład warstw tłuszczu), a krągłość sylwetki i stosunek obwodu talii do obwodu bioder (u kobiet zdrowych i zdolnych do rozrodu wynosi od 0,67 do 0,95) zapewnia urodzenie zdrowych dzieci i siłę do opiekowania się nimi. Wierność partnerki jest dla mężczyzny ważna z tego powodu, iż wtedy istnieje pewność, że dzieci, którymi się mężczyzna opiekuje, są naprawdę jego genetycznym potomstwem i spadkobiercami jego zasobów. Podsumowując preferencje seksualne w ujęciu D. Bussa (Buss, 2001), można najkrócej powiedzieć to następująco: faworyzowanie pewnych cech u kobiet i mężczyzn służy jednemu – urodzeniu zdrowych dzieci, zapewnieniu im optymalnych środków do przeżycia, oraz wychowaniu do momentu, kiedy będą zdolne do samodzielnego życia. Koncepcja preferencji seksualnych tego autora jest bardzo ewolucyjna, i ma wiele punktów wspólnych z innymi autorami, którzy biorą pod uwagę gatunkowo-ewolucyjny punkt widzenia (Godlewski, 1985; Wojciszke, 1993).
Termin preferencje seksualne znaleźć można w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (Pużyński, Wciórka, 1997; Lew-Starowicz, 2000b). W spisie pojęcie „preferencje” pojawia się w rozdziale F60-F69 „Zaburzenia osobowości i Zachowania Dorosłych” w pozycji F65. Zaburzenia preferencji seksualnych:
F65.0. Fetyszyzm
F65.1. Transwestytyzm fetyszystyczny
F65.2. Ekshibicjonizm
F65.3. Oglądactwo
F65.4. Pedofilia
F65.5. Sadomasochizm
F65.6. Złożone zaburzenia preferencji seksualnej
F65.8. Inne zaburzenia preferencji seksualnej
F65.9. Zaburzenia preferencji seksualnej, nie określone
Takie używanie tego terminu może skłaniać do wniosku, że preferencje seksualne to pewna predyspozycja do reagowania podnieceniem na określony zespół cech najbardziej pożądanego obiektu seksualnego. Preferencja może tu też być ujmowana w kategoriach analizy decyzyjnej, kiedy dana osoba dokonuje wyboru (świadomego lub nieświadomego), z jakim obiektem seksualnym wejdzie w kontakt w celu maksymalizacji przeżycia rozkoszy seksualnej.
Przytaczając teoretyczne założenia pojęcia preferencji seksualnych, można sformułować to pojęcie jako motywacyjno – dyspozycjonalny stan organizmu, ukierunkowujący przebieg cyklu reakcji seksualnych. Preferencja seksualna ukierunkowuje zachowanie poprzez reagowanie podnieceniem na bodźce wchodzące w skład zespołu cech najbardziej pożądanego obiektu seksualnego. Posiadanie określonej preferencji seksualnej jako motywacyjno – dyspozycjonalnego stanu wewnętrznego organizmu skłania do zachowań seksualnych, które mają na celu uzyskanie satysfakcji seksualnej podczas kontaktu z obiektem charakteryzującym się określonym, szczególnym zespołem cech, który staje się zespołem bodźców kluczowych połączonych z szyfrem seksualnym. Zespół preferowanych cech obiektu, mogący uruchomić zachowania poszukiwawcze i konsumacyjne, jest kształtowany zarówno filogenetycznie, jak i indywidualnie w trakcie rozwoju organizmu. Stąd preferencje seksualne są wyrazem powszechnie faworyzowanych cech oraz elementem indywidualnego rozwoju psychoseksualnego. Z powodu złożoności procesów związanych z indywidualnym rozwojem psychoseksualnym opartym na prawach uczenia się, należy spodziewać się względnej trwałości preferencji seksualnych, czyli tak, jak to zostało powiedziane wcześniej, preferencje są pewnym stanem organizmu, jego predyspozycją motywującą do określonych form aktywności seksualnej. Oczekiwać można również, iż preferencje w pewnym tylko zakresie są uświadamiane sobie przez osobę, która realizuje je w trakcie aktywności seksualnej.

Dariusz Skowroński © wszelkie prawa zastrzeżone
Zgodnie z prawami własności intelektualnej autor udziela zgody na cytowanie pod warunkiem pełnej adnotacji o źródle.