Dewiacja seksualna jest pojęciem nadrzędnym oznaczającym wszelkie odchylenia od normy w zachowaniu seksualnym, niezależnie od ich objawów oraz rodzaju, natężenia i czynników przyczynowych (Imieliński, 1990). W literaturze spotyka się także określenia takie jak deviatio sexualis, parapathia, paraphilia, parerozja, paraesthesia sexualis. Pojęcie dewiacji odnosi się do odchyleń od normy medycznej, czyli odchyleń patologicznych, jak i odchyleń od normy społecznej. W środowisku seksuologicznym funkcjonuje także pojęcie zboczenia lub perwersji utożsamiane z dewiacją. K. Imieliński podkreśla jednak, że takie zamienne używanie tych pojęć jest niesłuszne. Według tego autora perwersja seksualna jest jedynie szczególną formą dewiacji, kwalifikowaną w kategoriach patologii medycznej, oraz poza tym dewiacja oprócz perwersji zawiera w sobie odchylenia seksualne, które nie są patologią w ujęciu medycznym. Można zatem stwierdzić, iż każda perwersja jest dewiacją seksualną, ale nie odwrotnie.
Z. Lew-Starowicz używa przede wszystkim terminu parafilia, na określenie grupy zaburzeń seksualnych, powołując się na Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, w której nadrzędnym pojęciem są zaburzenia preferencji seksualnych i obejmują one parafilie (Lew-Starowicz, 1997; 2000). Według definicji ICD-10 zaburzenia preferencji seksualnych polegają na tym, ze osoba odczuwa powtarzający się, nasilony popęd i ma wyobrażenia seksualne dotyczące niezwykłych przedmiotów lub działań. Osoba ta realizuje popęd seksualny, zgodnie z jego odczuciem i z tego powodu wyraźnie cierpi. Preferencja występuje co najmniej sześć miesięcy (Lew-Starowicz, 2000).
Według J. Godlewskiego (Godlewski, 1993), dewiacja seksualna jest trudnym do precyzyjnego zdefiniowania i różnie opisywanym zaburzeniem potrzeby seksualnej. Cechą charakterystyczną dewiacji może być jej dziwaczność i odmienność realizacji potrzeby seksualnej, permanentne lub okresowo i długotrwale występująca forma uzależnienia od czynników niezwykłych albo nie do przyjęcia. Dewiacja może występować na przemian ze stanem normalnym, może też zachowanie dewiacyjne być preferowane, bardziej gratyfikujące niż zachowanie normalne, ale możliwe nadal jest zachowanie mieszczące się w ramach przyjętych form ekspresji seksualnej. Wreszcie dewiacja może być jedynym podniecającym i zaspokajającym wyrazem potrzeby seksualnej. Istnieje też możliwość zachowań parafilnych o charakterze zastępczym, gdzie czynnikiem spustowym nie są parafilie, lecz inne czynniki, na przykład długotrwała izolacja.
W seksuologii istnieją różne podejścia i próby klasyfikacji zaburzeń seksualnych. Większość oparta jest niestety na niejednokrotnych kryteriach, przy czym najczęściej połączone są kryteria etiologiczne z symptomatologicznymi, objawy zewnętrzne z wewnętrznymi przeżyciami oraz kryteria seksualne z ginekologicznymi i andrologicznymi (Travin, Protter, 1995). Przykładem klasyfikacji zaburzeń seksualnych może być koncepcja J. Money’a (Lew-Starowicz, 2000), który traktuje parafilie, jako złożone relacje między takimi elementami jak: zmysłowość, miłość, romantyzm i śmierć, wyróżnił kilka typów dewiacji:
a. ofiarno-pokutny (tu znaczenie ma życie społeczne i religia, na przykład mord z lubieżności, autassassinofilia),
b. łupieżczo-drapieżczy (wiąże się z walką, na przykład raptofilia),
c. merkantylno-korupcyjny (przykładem tu jest chrematistofilia),
d. fetyszystyczno-talizmanny (występują elementy magii, myślenia symbolicznego, na przykład urofilia, fetyszyzm),
e. znamiona, znaki, przynależność (elementy pokrewieństwa, na przykład gerontofilia),
f. wabienie, zaloty (występują elementy mody, stylu, na przykład oglądactwo).
Mimo, że wydaje się ciekawy powyższy podział, to jednak rzuca się w oczy jego mała przydatność w praktyce klinicznej.
E. Mahoney (Mahoney, 1983), w aspekcie klasyfikowania dewiacji, mówi o różnych wzorach zachowania, przy czym jedne z nich podlegają restrykcjom społecznym, a inne nie. Autor ten podkreśla, że różne preferencje seksualne w istocie opierają się na tych samych mechanizmach, bez względu na to, czy oceniamy je jako dewiacyjne, czy nie. Dlatego klasyfikacja jest trudna i nacechowana subiektywizmem ekspertów, wynikającym z przyjęcia społecznych kryteriów zaburzeń seksualnych. E. Mahoney w swej monografii ogranicza się zatem do wymienienia podstawowych parafilii, bez próby ich jasnego klasyfikowania.
Od 1992 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), promuje opublikowaną Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych (Pużyński, Wciórka, 1997; Lew-Starowicz, 2000). Obecnie aktualna jest wersja ICD – 10, co oznacza, że jest to dziesiąta rewizja tej klasyfikacji. W międzynarodowej klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD – 10, zaburzenia seksualne zostały opisane w kilku miejscach. Oto wyciąg z tej klasyfikacji, w którym przedstawiono wszystkie pozycje, które mogą zawierać zaburzenia seksualne:
ZESPOŁY BEHAWIORALNE ZWIĄZANE Z ZABURZENIAMI FIZJOLOGICZNYMI I CZYNNIKAMI PSYCHICZNYMI
F52. Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniami organicznym ani chorobą somatyczną
F52.0. Brak lub utrata potrzeb seksualnych
F52.1. Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej
F52.1.10. Awersja
F52.1.11. Brak radosnego przeżywania
F52.2. Brak reakcji genitalnej
F52.3. Zaburzenia orgazmu
F52.4. Wytrysk przedwczesny
F52.5. Pochwica nieorganiczna
F52.6. Dyspareunia nieorganiczna
F52.7. Nadmierny popęd seksualny
F52.8. Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub chorobowych
F.52.9. Niespecyficzna dysfunkcja seksualna, nie spowodowana przez zaburzenia organiczne ani inną chorobę.
F60-F69 ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA DOROSŁYCH.
F64. Zaburzenia identyfikacji płciowej
F64.0. Transseksualizm
F64.1. Transwestytyzm o typie podwójnej roli
F64.2. Zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie
F64.8. Inne zaburzenia identyfikacji płciowej
F64.9. Zaburzenia identyfikacji płciowej, nie określone
F65. Zaburzenia preferencji seksualnych
F65.0. Fetyszyzm
F65.1. Transwestytyzm fetyszystyczny
F65.2. Ekshibicjonizm
F65.3. Oglądactwo
F65.4. Pedofilia
F65.5. Sadomasochizm
F65.6. Złożone zaburzenia preferencji seksualnej
F65.8. Inne zaburzenia preferencji seksualnej
F65.9. Zaburzenia preferencji seksualnej, nie określone
F66. Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną
F66.0. Zaburzenia dojrzewania seksualnego
F66.1. Orientacja seksualna niegodna z ego (ego-dystoniczna)
F66.2. Zaburzenia związków seksualnych
F66.3. Inne zaburzenia rozwoju psychoseksualnego
F66.9. Zaburzenia rozwoju psychoseksualnego, nie określone
ZABURZENIA SPECYFICZNE WIĄŻĄCE SIĘ Z SEKSUALNOŚCIĄ
F40.1. Fobie społeczne
F40.2. Specyficzne (izolowane) postacie fobii
F42. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
F43.0. Ostra reakcja na stres
F43.1. Zaburzenie stresowe pourazowe
F44.6. Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
F44.81. Osobowość mnoga
F45.0. Zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją)
F45.2. Zaburzenia hipochondryczne
F45.4. Uporczywe bóle psychogenne
F48.1. Zespół depersonalizacji –derealizacji
F48.8. Inne nieokreślone zaburzenia nerwicowe
E30.0. Opóźnione pokwitowanie
E30.1. Przedwczesne pokwitanie
N48.3. Bolesny wzwód prącia (priapismus)
N48.4. Impotencja z przyczyn organicznych
N94.3. Zespół napięcia przedmiesiączkowego
N95.1. Stany związane z okresem przekwitania u kobiet
Y05. Przestępstwo (napaść) seksualne przy użyciu przemocy fizycznej
Y07. Zespoły złego traktowania (znęcanie się, nadużywanie seksualne, tortury seksualne)
Z61.4. Problemy związane z domniemanym nadużywaniem seksualnym dziecka przez osoba z najbliższej rodziny
Z61.5. Problemy związane z domniemanym nadużyciem seksualnym dziecka przez osobę spoza najbliższej rodziny
Z62. Inne problemy związane z wychowaniem
Z63.0. Problemy w stosunkach ze współmałżonkiem lub partnerem
Z64.0. Problemy związane z niechciana ciążą
Z65.4. Ofiara przestępstwa lub terroru (włączając tortury)
Z72.5. Zachowania seksualne z wysokim ryzykiem
T74.1. Zespół maltretowanego niemowlęcia lub dziecka
T74.8. przeniesiony zespół Munchausena (nadużywanie dziecka)